|
|
|
Σύλλογος Βρεσθενιτών Σπάρτης "Τα Βρέσθενα" |
|
| Σύλλογος | Επικοινωνία | Βρέσθενα | Δραστηριότητες | Περιοδικό | Διάφορα | Νέα | |
|
|
|
Σύλλογος Βρεσθενιτών Σπάρτης "Τα Βρέσθενα" |
|
| Σύλλογος | Επικοινωνία | Βρέσθενα | Δραστηριότητες | Περιοδικό | Διάφορα | Νέα | |
|
Βρέσθενα : Η ιστορια των Βρεσθένων, Σπ. Π. Σπηλιάκου : Εισαγωγή |
|
|
Η Ιστορία των
Βρεσθένων, Σπήλιου Π. Σπηλιάκου, 1928 Πριν αρχίσουμε να γράφουμε την Ιστορία των Βρεσθένων, καλό είναι , νομίζουμε, χάριν των αναγνωστών μας, να περιγράψουμε την τοπογραφική θέση των Βρεσθένων και να ασχοληθούμε λίγο με την ετυμολογία της λέξης "Βρέσθενα", από πού δηλαδή παράγεται αυτή η λέξη, να δώσουμε , θα λέγαμε, την εντύπωση στον αναγνώστη τι είναι τα Βρέσθενα. Τα Βρέσθενα, που αριθμούν τώρα (1) γύρω στις 300 οικογένειες, είναι χωριό που βρίσκεται στους πρόποδες των λόφων της οροσειράς του Πάρνωνα, βουνού της Λακωνικής, κοινώς Μαλεβού, που απέχουν απ' αυτόν περίπου 25 χλμ., και περίπου 30 χλμ. από την πρωτεύουσα του Νομού Λακωνίας, τη Σπάρτη και προς Βορράν της. Η τοποθεσία που κατέχουν, είναι μαγευτικότατη και το κλίμα τους πολύ υγιεινό, και επειδή οι πάνω απ' αυτά λόφοι είναι κατάφυτοι, γι' αυτό ρέει άφθονο το νερό που και καταλληλότατο είναι για πόση και χρησιμότατο γενικά για την άρδευση των Βρεσθένων. Το χωριό είναι χτισμένο αμφιθεατρικά επί της λοφοσειράς και βλέπει προς Δυσμάς. Η συνολική άποψή του δίνει την εντύπωση επίγειου Παράδεισου, όπου μόνο οι ευδαίμονες μπορούν να κατοικήσουν. Η λοφοσειρά, πάνω στην οποία είναι χτισμένο έχει τις ρίζες της στον ποταμό Οινούντα, ο οποίος έτσι περιβρέχει το δυτικό μέρος του χωριού, αποτελώντας συμπλήρωμα, θα λέγαμε, της όλης μαγείας και της αρμονίας που η φύση δώρισε στο χωριό. Ο ποταμός Οινούντας, που κοινώς λέγεται από τους κατοίκους Κελεφίνα, πολύ γνωστός και στη μυθική εποχή, - λέγεται ότι σ' αυτόν πολέμησαν οι Διόσκουροι και τα παιδιά του Αφαρέως - έχει τις πηγές του στον Πάρνωνα , λεγόταν δε από τους αρχαίους Κνακίων, δηλαδή Ξανθός, λόγω του ότι τα νερά του κατά το χειμώνα είναι ξανθά (θολά), παίρνοντας το χρώμα της γης, την οποία σιγά-σιγά κατατρώγουν κατά την ορμητική ροή τους, παρασύροντας κάποτε δέντρα, ζώα και ανθρώπους, απ' όπου και το γνωστό δημώδες: "Ο Ίρις φέρνει κούτσουρα, Μετονομάστηκε σε Οινούντα, από το ομώνυμο χωριό "Οινούς" το οποίο βρισκόταν κοντά στο Μαλεβό και που είχε ονομαστεί έτσι λόγω του ότι ολόκληρη η περιφέρεια του Μαλεβού παρήγε πολύ κρασί (οίνον). Πιθανόν όμως και το χωριό να ονομάστηκε Οινούς από τον ποταμό, που από Κνακίων είχε μετονομαστεί σε Οινούντα, προς το Ελληνικότερο, οπότε πλέον πρέπει να παραδεχτούμε ότι τα ξανθά νερά του έμοιαζαν με το κρασί, προϊόν εκείνου του τόπου. Ο Μαλεβός είναι , όπως και παραπάνω είπαμε, το βουνό Πάρνωνας , που βρίσκεται προς Βορράν των Βρεσθένων και που χωρίζει τη Λακωνική από την Κυνουρία. Ο Μαλεβός είναι κυρίως η υψηλότερη κορυφή του Πάρνωνα (Κρόνιον), όπου βρίσκεται και η γνωστή στην Ελληνική Επανάσταση Μονή της Μαλεβής, από την οποία πήρε το προσωνύμιο ολόκληρο το βουνό και έτσι είναι γνωστό σε όλους. Τα Βρέσθενα, όπως τοπογραφικά περιγράψαμε παραπάνω, βρίσκονται στο μέσο των άλλων χωριών του Πάρνωνα, που συναποτελούσαν τον τέως Δήμο Οινούντος. Αυτά είναι ο Βασσαράς Νότια, τα Βέρροια Ανατολικά, η Βαμβακού και η Μεγάλη Βρύση Βορειοανατολικά, η Βαρβίτσα Βορειότερα και η Αράχωβα Βόρεια, οι Καρύαι ή Καρυαί των Αρχαίων, όπου βρισκόταν και το ιερό της Αρτέμιδος (2). Προς δυσμάς των Βρεσθένων και σε απόσταση 10 χλμ. περίπου, βρισκόταν η αρχαία πόλη Σελλασία, τα ερείπια της οποίας σώζονται κοντά στη θέση Κρεββατά και Παληογουλά, πόλη που έγινε γνωστή για τη μάχη που έγινε εκεί την άνοιξη του 221 π.Χ. όπου "ηνδραποδίσαντο Αχαιοί Λακεδαιμονίους, τον Βασιλέα Κλεομένην τον Λεωνίδου μάχη νικήσαντες" (3) (οι Αχαιοί αιχμαλώτισαν και πούλησαν ως δούλους τους Λακεδαιμονίους, αφού νίκησαν σε μάχη το Βασιλιά Κλεομένη, γιο του Λεωνίδα). * * * * * Και τώρα ας εξετάσουμε από πού έχει την αρχή της η λέξη "Βρέσθενα".Θέλοντας να εξετάσουμε την ονομασία των Βρεσθένων, προσκρούομε σε πολλές γνώμες, από τις οποίες η μία ανατρέπει την άλλη, χωρίς έτσι να μπορούμε να βγάλουμε όχι οριστικό , αλλά ακριβές συμπέρασμα. Πρώτη γνώμη, που σώζεται από παράδοση, αναφέρει τα εξής: Στη θέση που βρίσκεται τώρα το χωριό, παλαιά ήταν πυκνότατο δάσος, η δε κωμόπολη βρισκόταν στην τωρινή θέση Καρδαμίτσια με το όνομα "Καρδαμάς". Κάποιος βοσκός, καταγόμενος από τον Καρδαμά, έβοσκε το κοπάδι του σ' εκείνο το δάσος, και όταν αντελήφθη έναν τράγο να αποχωρίζεται από το κοπάδι του κατά τις μεσημβρινές ώρες και να επιστρέφει με βρεγμένο το γένι του, τον παρακολούθησε και τον είδε να πηγαίνει να πίνει νερό σε μικρή λίμνη κοντά στην τωρινή θέση "Κεφαλάρι". Αφού υποπτεύθηκε ότι από εκεί περνούσε νερό, πλησίασε και, αφού αφουγκράστηκε, άκουσε το θόρυβο διερχόμενου νερού. Το περιστατικό το ανακοίνωσε στους συναδέλφους του ποιμένες του χωριού, οι οποίοι, αφού βρήκαν το νερό, αποφάσισαν να μετοικήσουν σ' εκείνο το μέρος, λόγω του ότι η γη ήταν πιο εύφορη. Πράγματι, μετοίκησαν και το νέο συνοικισμό τον ονόμασαν Βρέσθενα, δηλαδή εύρημα και έτσι οι μεταγενέστεροι, βασιζόμενοι στην παράδοση, θεωρούν αυτή αληθινή και την ονομασία την παράγουν από το ευρίσκω. Άλλη γνώμη, προερχόμενη επίσης από παράδοση, είναι ότι τα Βρέσθενα πήραν την ονομασία τους από το βασιλιά της Σπάρτης Ευρυσθένη, που καταγόταν από το γένος των Ηρακλειδών, ο οποίος, φιλονικώντας με τον αδελφό του και συμβασιλέα Προκλή, διάλεξε αυτή την τοποθεσία ως θερινή του κατοικία, εγκαταστάθηκε εκεί και ονόμασε αυτή την τοποθεσία με το όνομά του. Τρίτη εκδοχή είναι ότι αυτή η λέξη είναι ξενική, τη γνώμη δε αυτή παραδέχτηκαν επιστήμονες, αφού εξέτασαν την ετυμολογία της λέξης. Ο κ. Φ. Κουκουλές στο περιοδικό "Μαλεβός" γράφει τα εξής: "…… ο κ. Ν. Πολίτης ομιλών περί της ονομασίας της κωμοπόλεως απεφάνθη ότι αύτη 'κατά πάσαν πιθανότητα είναι ξενική', μετ' αυτόν δε ο κ. Π. Φουρίκης εν Συνεδρία της εν Αθήναις Επιστημονικής Εταιρείας, κατά Φεβρουάριον του 1921, υπεστήριξεν ότι είναι Αλβανική. Εξετάζων ο τελευταίος ούτος Αλβανολόγος πολλά εις -ενα Πελοποννησιακά τοπωνύμια λ.χ. Βέρβενα, Καρύτενα, Κρέστενα, Ζούπενα, Σίστενα, Βρέστενα, κλπ. απέδειξεν ότι ταύτα είναι Αλβανικά έχοντα την Αλβανικήν κατάληξιν του πληθυντικού -ενα. ……… ωρισμένως δια τα Βρέσθενα, φρονεί ότι είναι πληθυντικός του τύπου βρέστε, του εν τη Αλβανική δηλούντος την άμπελον, σημαίνουσιν άρα αμπέλια " (4). Ο κ. Παν. Χ. Δούκας γράφοντας σχετικά με την ονομασία των Βρεσθένων στο έργο του "Η Σπάρτη δια μέσου των αιώνων", παραδέχεται ότι η λέξη αυτή είναι Σλαβική, την οποία επεχείρησαν να εξελληνίσουν σε Ευρύσθενα από τον Ευρυσθένη.(5) Άλλη επίσης γνώμη είναι ότι αυτή προήλθε από το "παλαιόν όνομα όρους Λακωνίας Βαρβοσθένους, εκπεσόν εις το των Βρεσθένων"(6). Η πρώτη γνώμη που σώζεται από παράδοση, δηλαδή η παραγωγή της λέξης από το ευρίσκω, πρέπει, νομίζω, να απορριφθεί, αν και είναι η μόνη που επικρατεί στα Βρέσθενα, διότι η παραγωγή της λέξης από το ευρίσκω είναι από γραμματική άποψη δύσκολη και απαράδεκτη. Εξετάζοντας, ο κ. Φ. Κουκουλές, την παραγωγή της λέξης από τον Ευρυσθένη, γράφει στο έργο του, τα "Οινουντιακά", ότι : " …… είναι λίαν επαγωγόν το συνδέειν νεώτερα ονόματα και πράγματα, προς γεγονότα και πρόσωπα , την αρχαίαν εύκλειαν ανακαλούντα, ουδέν όμως κοινόν έχει τούτο με την ιστορίαν. Αληθές είναι ότι ο ονοματοθέτης απέβλεψεν εις τον πρώτον βασιλέα της Σπάρτης και εξ αυτού το όνομα της κώμης έλαβεν, ουδαμώς όμως πιστευτόν ότι μέχρις εκείνου πρέπει να αναδράμωμεν και εις αυτόν την κτίσιν των Ευρυσθένων να αποδώσωμεν" (7). Είναι αλήθεια, ότι δεν πρέπει να συσχετίσουμε το χτίσιμο του χωριού με εκείνη την εποχή, γιατί η ιστορία δεν μας αναφέρει κάτι σχετικό, πάντως όμως η ονομασία έχει σχέση και μεγάλη μάλιστα, με το όνομα του πρώτου βασιλιά της Σπάρτης Ευρυσθένη. Σ' αυτό το σημείο, πρέπει να προσέξουμε και την παράδοση, που αναφέρει ότι ο Ευρυσθένης, πηγαίνοντας να καταλάβει τη Λακωνική, πέρασε απ΄ αυτή την τοποθεσία και για πολύ χρόνο ξεκούρασε το στρατό του στη θέση "Πύργος", εκεί που τώρα βρίσκεται το Πηλάλειο Σχολείο. Η Ιστορία δεν μας αναφέρει σαφώς ποια ήταν η πορεία των στρατευμάτων του Ευρυσθένη, ούτε αν πράγματι αυτός βρισκόταν σε διαμάχη με τον αδελφό του τον Προκλή, απλά μόνο ότι μετά την εισβολή των Δωριέων στην Πελοπόννησο, αυτοί επεχείρησαν τη διανομή της. Την εύπορη περιοχή της Ήλιδας την παραχώρησαν στον Όξυλο, που μαζί με τα αδέλφια του εισέβαλε στη Χερσόνησο (δηλ. την Πελοπόννησο), και το Άργος το κατέλαβε ο Τήμενος. Επειδή ο τρίτος αδελφός, ο Αριστόδημος, είχε πεθάνει εν τω μεταξύ, ενόσω διαρκούσε η εκστρατεία, η Σπάρτη παραχωρήθηκε στους δίδυμους γιους του, τον Ευρυσθένη και τον Προκλή. Μετά τη διανομή, ασφαλώς, ο Ευρυσθένης και ο Προκλής θα έσπευσαν να καταλάβουν τη χώρα που τους έλαχε. Αν παραδεχτούμε ότι ο Ευρυσθένης κινήθηκε προς τη Λακωνική, για να υποτάξει τους ιθαγενείς, είτε ξεκινώντας από τη Σπάρτη είτε ερχόμενος απ' αλλού, σίγουρα έπρεπε να περάσει από τις Καρυές και από τη Σελλασία. Εξετάζοντας φυσιολογικά το πράγμα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι ασφαλώς πέρασε και από την παραπάνω τοποθεσία των Βρεσθένων, από τη βορειοδυτική δηλαδή πλευρά του σημερινού χωριού. Την παραγωγή της λέξης "Βρέσθενα" από την Αλβανική γλώσσα, δε θα την αμφισβητούσαμε, αν μπορούσαμε να αποδείξουμε ότι το χτίσιμο των Βρεσθένων έγινε την ίδια χρονική περίοδο με την κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Αλβανούς, γιατί ολόκληρη η περιφέρεια του Πάρνωνα ήταν κατάφυτη από αμπέλια και παρήγε "οίνον άπειρον και άνθεσιν όζοντα …… φησί γούν οίνον Οινουντιάδην" (8) (πολύ κρασί ευωδιαστό …… γι' αυτό το αποκαλούν Οινουντιακό κρασί). Αυτό αποδεικνύουν και οι ασβεστόλιθοι (πωρί), που βρίσκονται σε αφθονία, πάνω στους οποίους βρίσκονται αποτυπώματα κλαδιών και φύλλων αμπελιού. Άλλωστε υπήρχε και το χωριό Οινούς που η ονομασία του προέρχεται ετυμολογικά από τον "οίνο". Η μετονομασία αυτού του χωριού σε Βρέσθενα, μπορεί βεβαίως να γίνει στα Αλβανικά από τα Ελληνικά, χωρίς να αλλάξει η σημασία είτε η κυριολεξία. Το χωριό όμως αυτό, δεν ήταν στα Βρέσθενα αλλά μάλλον στο Μαλεβό, "εν Τζιντζίνοις ή μάλλον εν Βασσαρά ευαμπέλω" (9) (στα Τζίντζινα ή μάλλον στο Βασσαρά με τα ωραία αμπέλια). Η Ιστορία μάς αναφέρει ότι οι Αλβανοί κατέκτησαν την Πελοπόννησο πριν από τη Φραγκοκρατία, κατά τον ΙΑ΄ αιώνα, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Θεόδωρος Παλαιολόγος, ενώ τα Βρέσθενα αναφέρονται κατά τον ΙΕ΄ αιώνα. Ο κ. Φ. Κουκουλές , θέλοντας να υποστηρίξει την παραγωγή του ονόματος από το Αλβανικό βρέστε, γράφει, ότι πιθανόν να χτίστηκαν πολύ πριν τον ΙΕ΄ αιώνα "καθ' ότι οι μεν Αλβανοί κατήλθον εις την Πελοπόννησον, ουχί κατά τα μέσα του ΙΔ΄ αιώνος, ως κοινώς πιστεύεται, αλλά προ της Φραγκοκρατίας, το δε Αλβανικόν τοπονύμιον Ζίνζινα αναφέρεται εν χρυσοβούλλω του 1293" (10). Είναι γνωστό, ότι οι Αλβανοί, αφού κατέκτησαν την Πελοπόννησο, εγκαταστάθηκαν στις πόλεις και τα χωριά της και επέβαλαν την κυριαρχία τους ακόμα και στη γλώσσα, εξαλβανίζοντας έτσι τους ιθαγενείς. Γι' αυτό, σε πολλά μέρη της Πελοποννήσου και ιδίως σε μέρη πεδινά και εύφορα ή παραλιακά (Μεγαλόπολη, Κρανίδι, Λουτράκι) μιλούν την Αλβανική γλώσσα, ενώ αυτό δε συμβαίνει πουθενά στη Λακωνική, ούτε έχει μείνει κάποιο ίχνος από το πέρασμά τους. Αυτό μάλλον που διατηρείται ακόμα, είναι το Δωρικό στοιχείο και στις τοποθεσίες και στα ονόματα (Καρδαμάς, Κακριδάς). Άλλωστε το έδαφος είναι άγονο και εκείνοι (Αλβανοί) αν και τραχείς και ορεσίβιοι, θα προτιμούσαν ασφαλώς και στη Λακωνική τα πεδινά και ευφορότερα μέρη. Από την ιστορία όμως γνωρίζουμε, ότι οι Αλβανοί επεκτάθηκαν κυρίως στην Αργολίδα και στην Αχαϊοήλιδα (Αχαΐα- Ηλεία). Ούτε και σαν Σλαβική μπορούμε να θεωρήσουμε την ονομασία, διότι ο εποικισμός των Σλάβων έγινε πολύ προγενέστερα απ' αυτή των Αλβανών. Πράγματι κατά το έτος 747 μ.Χ. , ενέσκηψε στην Ελλάδα ολέθρια θανατηφόρα αρρώστια (λοιμός), που διήρκεσε τρία ολόκληρα χρόνια. Αρχικά, εμφανίστηκε στη Σικελία και την Καλαβρία και από εκεί μεταδόθηκε στη Μονεμβασιά και στην κυρίως Ελλάδα και θέρισε τους κατοίκους, ερημώνοντας όλη τη χώρα. Τότε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ο Ε΄ αναγκάστηκε να μεταφέρει στην Κωνσταντινούπολη και στους χώρους γύρω απ' αυτή, νέους, από κατοίκους των Ευρωπαϊκών και Ασιατικών χωρών. Επειδή τότε και της Πελοποννήσου οι κάτοικοι λιγόστεψαν, άλλοι από το λοιμό και άλλοι γιατί μετοίκησαν στη Θράκη, αναπληρώθηκε η έλλειψη από πολλές Σλαβικές αποικίες. Οι Σλάβοι, που αποτέλεσαν την κυριότερη εγκατάσταση αλλοφύλων στην Πελοπόννησο, κατέλαβαν τα ορεινά μέρη, πράγμα που έκαναν και στη Λακωνική. Κατά το 921 μ.Χ. όμως, επειδή αποστάτησαν, κατατροπώθηκαν και απομακρύνθηκαν από τον αυτοκράτορα Ρωμανό και ξεκαθάρισε η χώρα από το Σλαβικό στοιχείο. Η γνώμη λοιπόν αυτή, πρέπει να απορριφθεί, επειδή , όπως είπαμε, αφ' ενός το χτίσιμο των Βρεσθένων δε συμπίπτει χρονικά με τον εποικισμό των Σλάβων, που επί της εποχής τους υπήρχε ακόμα ο Καρδαμάς, και αφ' ετέρου αυτοί διώχτηκαν. Και η παραγωγή όμως από το "Βαρβοσθένους", φαίνεται πολύ απίθανη. Πάντως, όλα τα παραπάνω είναι πιθανότητες που στηρίζονται στη γραμματική και όχι στην ιστορία. Αν και το επιδιώκουμε, δε μπορούμε να φτάσουμε στην εποχή του ονοματοθέτη, να μπούμε στην ψυχή του και να εξακριβώσουμε την αφετηρία της λέξης Βρέσθενα. Αλλά και η παραγωγή της λέξης από το ευρύ και σθένος, θα ήταν παρακινδυνευμένη, αν και προτιμότερη από γραμματική άποψη. Ο κ. Κ. Νικολής, παραδεχόμενος την παραπάνω γνώμη, θεωρεί ότι τα Βρέσθενα πήραν το όνομα από την επισκοπή, που ονομάστηκε Ευρυσθένη, επειδή είχε "ευρύ είχε το σθένος", δηλαδή ήταν αρκετά επεκταμένη και ήταν η μεγαλύτερη επισκοπή της Λακωνίας. Αργότερα, επέδρασε το γλωσσικό ιδίωμα των κατοίκων και μετατράπηκε από Ευρυσθένη σε Βρεστένη και το χωριό σε Βρέστενα. Είναι αλήθεια, ότι κατά τον ΙΕ΄ αιώνα, αναφέρεται μόνο η επισκοπή Βρεστένης και πουθενά τα Βρέστενα, όμως δε μπορεί να μην υπήρχε το χωριό, που θα είχε την έδρα της η επισκοπή. Αν παραδεχτούμε την παραπάνω γνώμη, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να ανατρέξουμε και να αναζητήσουμε το αρχικό όνομα του χωριού, το οποίο όμως δεν αναφέρεται πουθενά. Αφού λοιπόν η ιστορία δεν μας επιτρέπει την περαιτέρω έρευνα, και μας οδηγεί σε πιθανότητες, που δε μπορούμε να αποδεχτούμε, αναγκαστικά θα στρέψουμε τα βλέμματα στην παράδοση. Η παράδοση διασώζει τις δύο γνώμες, που αναφέραμε παραπάνω, δηλαδή την παραγωγή του ονόματος από το ευρίσκω και από τον Ευρυσθένη. Η πρώτη, όπως αναφέραμε, πρέπει να απορριφθεί, επειδή θεωρείται δύσκολη. Άρα η μόνη παραδεκτή γνώμη για την παραγωγή του ονόματος, είναι από τον Ευρυσθένη. Μερικοί, που δε δέχονται την ετυμολογία της λέξης, ισχυρίζονται ότι σ' αυτή την περίπτωση το χωριό θα έπρεπε να λέγεται Ευρυσθένη και όχι Ευρύσθενα, πολύ περισσότερο δε Βρέστενα. Αλλά μήπως και η Αθήνα δεν είναι η πόλη της Αθηνάς; Και μήπως το χωριό δεν ονομαζόταν πριν Ευρυσθένη, απ' όπου και η επισκοπή Βρεσθένης; (11) Ή μήπως, ακόμα, δεν είναι γνωστό, ότι στην αρχαία εποχή οι πόλεις έπαιρναν το όνομα ενός βασιλιά ή ενός ήρωα; Την ίδια τακτική θα ακολούθησαν, ασφαλώς, οι απόγονοί τους αργότερα και αφού οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Έλληνες και μάλιστα Δωριείς, απόγονοι του Ευρυσθένη, δεν θα ήταν παράδοξο το να τιμήσουν τον πρώτο βασιλιά των προγόνων τους, με την ονομασία του χωριού τους. Αυτά, σχετικά με τα Βρέσθενα και την ετυμολογία αυτής της λέξης. ******
|
|
| < Επιστροφή | |
